Willem Lodewijk: Stadhouder en strateeg.

Redactie Hanno Brand en Joop Koopmans.

In Leeuwarden staat een standbeeld van ûs mem en een beeld van ûs heit, het is eerste is een koe, het tweede is Willem Lodewijk.

‘Permanente aandacht voor het gehele verleden is onmogelijk.’, schrijven samenstellers Hanno Brand en Joop Koopmans, ‘Herdenkingsjaren zorgen er dan voor dat jongere en nieuwe groepen alsnog met vergeten of overgeslagen facetten van het verleden worden geconfronteerd.’ De betekenis van stadhouder Willem-Lodewijk in de geschiedenis van dit land is niet breed bekend.

In 2020 was het 400 jaar geleden dat Willem-Lodewijk overleed. Een herdenkingsjaar dus. Er werden verschillende evenementen georganiseerd, die vanwege de corona niet door konden gaan, waaronder een wetenschappelijk symposium. De sprekers voor dit symposium hebben hun voordrachten omgewerkt en deze stukken zijn opgenomen in dit boek.

In de biografie over Maurits van Van Deursen, zie recensies, kunnen we al lezen dat Willem Lodewijk een grote steun voor Maurits was. Met het boek ‘Willem-Lodewijk – Stadhouder en strateeg’ hopen Hanno Brand en Joop Koopmans Willem Lodewijk uit de schaduw van Maurits te halen. Het boek dient ook als aanzet tot een nieuwe biografie van Willem Lodewijk.

De vader van Willem-Lodewijk was Jan VI de Oude, een jongere broer van Willem van Oranje. Als kind groeide hij, samen met zijn neef Maurits, op de Dillenburg op. In 1588 trouwde hij met Anna van Nassau, een dochter van zijn oom Willem van Oranje. Zij overleed, terwijl ze zwanger was, al het jaar daarop. Uit liefde voor haar is Willem-Lodewijk niet hertrouwd en werd er geen wettig nageslacht geboren.

Friesland en Holland is lang geen gelukkige combinatie geweest. Al in 1345 probeerde de Hollanders, onder graaf Willem IV, de Friesland te veroveren. De Hollanders werden, in de Slag bij Warns, verpletterend verslagen, ook Willem IV sneuvelde. In het boek ‘Biografie van de Zuiderzee’ van Arie Kok kwamen we Albrecht van Beieren, de grootvader van Jacoba van Beieren, tegen, hij probeerde tevergeefs eind 1300, begin 1400, Friesland onder zijn gezag te brengen. Grutte Pier uit Kimswed, ca. 1480-1520, was een vrijheidsstrijder die het opnamen tegen de Hollanders. Onlangs het feit dat de meeste Friezen niet veel van Pier weten dragen ze hem een warm hart toe. Zo denkt vier op de tien Friezen dat Pier, ruim voor zijn geboorte, meevocht in de slag bij Warns. Pier vocht voor de Friezen, maar vooral voor eigen gewin, hij was wreed, maakte vele slachtoffers en moordde zonder werkelijk doel hele dorpen uit.

Tijdens De Opstand werden Friesland, en de latere provincies Groningen en Drenthe, gezien als onderdeel van een beschermende buffer tussen Holland en de vijandige landen. Die rol hebben de provincies voor Holland lang gespeeld, denk aan de Hollandse Waterlinie.

In het eerste hoofdstuk kijkt Anton van der Lem hoe graaf Willem Lodewijk buiten het Noorden heeft geopereerd en gewaardeerd is. Hoe stond hij prins Maurits ter zijde in de militaire strijd binnen en buiten de Republiek? Een belangrijke karaktertrek van Willem Lodewijk, die hij deelde met zijn oom Willem van Oranje, was zijn bedachtzaamheid. Geduld, hoor en wederhoor waren belangrijker dan beslissingen van bovenaf op te leggen. In dit hoofdstuk wordt het succes van Maurits en Willem Lodewijk beschreven en verklaard. Beide behoorden tot de beste strategen van hun tijd. Beide hadden de klassieke militaire geschiedenis bestudeerd. De veldtocht naar Duinkerken was de gevaarlijkste die Maurits maakte, ook Van Deursen besteedt hier veel aandacht aan. Het Staatse Leger was niet sterk in veldslagen en, belangrijker, de troepen, vrijwel het hele Staatse Leger, moesten ver van hun basis opereren. Willem Lodewijk ried de onderneming af en hield zich afzijdig, Maurits was ook tegen, maar moest de Staten-Generaal gehoorzamen. Maurits en Willem Lodewijk hebben altijd uitstekend kunnen samenwerken, zonder enige onderlinge wrijving.

Hidde Feenstra staat stil bij de vraag of we stadhouder Willem Lodewijk kunnen zien als de grondlegger van Noord-Nederland. Willem Lodewijk veroverde Groningen en de goed verdedigbare stad ging deel uit maken van een vestinggordel die de Republiek in het noordoosten moest beschermen tegen vijandelijke aanvallen. De verdedigingsgordel werd voor een groot deel gevormd door ondoordringbare hoogveenmoerassen langs de oostgrens. Het Bourtanger Moor. De weinig passeerbare plaatsen werden met vestingen afgesloten, de voornaamste waren Coevorden, Bourtange en Bellingwolderzijl (Oudeschans). Deze vestingen zouden in 1672, het Rampjaar, nog goed van pas komen. Bourtange is prachtig herbouwd. Er zijn een aantal Vestinglogementen. Mijn vrouw en ik hebben er ook eens een week doorgebracht. bijzonder sfeervolle vakantiebestemming.

De schitterend herbouwde vestingplaats Bourtange.

Willem Lodewijk stond niet voor een gelopen race, het was aan het einde van de zestiende eeuw geen vanzelfsprekendheid dat de noordoostelijke gewesten deel van een Nederlandse staat zouden worden. Het is de verdienste van Willem Lodewijk geweest dat hij deze sterk op het Duitse rijk gerichte regio in de Republiek kon opnemen. Hoe hij dat deed wordt in deze bijdrage beschreven.

Hoso Spanninga heeft over ûs heit, Willem Lodewijk als hoeder van de Friese eenheid. Ook Willem Lodewijk werd een ‘Vader des Vaderlands’ genoemd, dit liet hij zien ‘in al sijn doen ende laten’. De kwaliteiten van Willem Lodewijk als bestuurder komen in dit hoofdstuk aan bod en laten zien dat hij als een kundig ‘heit’, met gematigdheid en een streven naar verzoening, de vele problemen in Friesland aanpakten. Spanninga pleit aan het slot van zijn betoog voor een moderne biografie van deze bijzondere man.

Militair gezien stond Willem Lodewijk als calvinistische edelman vaak tegenover katholieke adellijke officieren en stadhouders. Daarbij hoorden ook famieleden die katholiek bleven en daarom de kant van de Spaanse koning kozen. Hoe ging Willem Lodewijk, als legeraanvoerder en hoge edelman, met deze situatie om. Yme Kuiper wijdt hier een interessant hoofdstuk aan waarbij de confrontatie met drie adelijke families wordt bekeken.

Na een mooi kleurenkatern wordt, door Lidewij Nissen, gekeken naar Willem Lodewijk als vaderfiguur in de zeventiende-eeuwse dynastie. Willem Lodewijk blijkt door een combinatie van opvoeder en als familieraadgever een spilfunctie vervuld te hebben binnen de Nederlandse takken van de Nassaufamilie. De kinderloze Willem Lodewijk was niet de vader van de Nederlandse Nassaus, maar werd op verschillende momenten wel tot vader gemaakt. Een heel leuk hoofdstuk waarin gekeken wordt naar de bijzondere doordachte manier van opvoeden van Willem Lodewijk en het contact dat hij, na hun vertrek, onderhield met de Nassaus die aan zijn hof waren gevormd. De stadhouder zonder legitieme kinderen was een ‘familieman’ bij uitstek.

Joop Koopmans kijkt naar de eigentijdse weergave van stadhouder Willem Lodewijk in prenten. De noordelijke stadhouders figureren in geschrift en in beeld in de schaduw van de stadhouders uit Holland en Zeeland. Maurits had tijdens zijn militaire campagnes voor het Twaalfjarig Bestand vaak Willem Lodewijk aan zijn zijde. Op de meeste nieuwsprenten ontbreekt Willem Lodewijk echter. Koopmans heeft toch een redelijk aantal afbeelding gevonden waarvan ik vooral de nieuwsprenten van belegeringen interessant vind. De afbeeldingen worden uitgebreid van achtergrond informatie voorzien

In het laatste hoofdstuk gaan we naar moderne tijden. Beeldvorming en herinneringscultuur rond een Friese stadhouder. Aandacht voor Willem Lodewijks biograaf Wagenaar die aan het begin van de twintigste eeuw de schijnwerper succesvol weer op Willem Lodewijk richtte.

Met deze bundel wordt Willem Lodewijk uit de schaduw van Maurits gehaald, iets waar Van Deursen dus ook al voor pleitte in zijn biografie van Maurits. Het is te hopen dat er binnen afzienbare tijd een biografie van Willem Lodewijk komt, voorlopig kunnen we tevreden zijn met deze interessante bundel.

Het boek is verschenen bij uitgeverij Verloren. Op hun website zijn in ‘Auteur aan het woord’, de redacteuren van het boek te horen over Willem Lodewijk en natuurlijk over het boek. Erg leuk.