Jacoba, dochter van Holland – Simone van der Vlugt.

Het leven van vrouwe Jacoba heeft zich afgespeeld tussen de passies en de ambities van mannen die vooral waren geïnteresseerd in hun eigen machtsspel. Jacoba was de dame op het schaakbord van de macht die tot pion werd.

Citaat uit: Graven van Holland. De Boer & Cordfunke.

Voor de tweede keer bespreek ik een historische roman op de site, en in aansluiting meteen de derde. Deze keer een roman die al lang uit is. Ik heb het boek al jaren en besloot het weer eens te lezen, mede omdat ik de geschiedenis van Jacoba van Beieren interessant vind.

Simone van der Vlugt heeft mooie historische romans voor jongeren geschreven, dit is er één voor het volwassen publiek.  Ik lees niet snel een historische roman omdat ik het vervelend vind dat schrijvers gebeurtennissen en gesprekken invoeren die geen historische basis hebben. Dat gebeurt in dit boek in ruime mate. 

Het verhaal van Jacoba is een tragisch verhaal, ze leefde in een tijd waarin het bij de adel om bezit en aanzien ging. Persoonlijk geluk, met name voor de vrouwen, telde niet mee en beloften bleken vaak niet veel waard te zijn. Het was ook een onrustige tijd met vrijwel  doorlopend strijd tussen edelen. Na de dood van haar vader wordt Jacoba gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen. Ze is dan 15 jaar en reeds weduwe. Haar man, de kroonprins van Frankrijk is niet veel eerder overleden. Op het moment dat ze haar vader opvolgt beginnen de moeilijkheden die vrijwel haar hele leven zullen duren.

Na de dood van haar vader trouwt Jacoba, ze is dan 16, met Jan van Brabant, die dan 14 is, vanaf het begin een mislukt huwelijk. Van der Vlugt schrijft dat Jacoba’s vader haar op zijn sterfbed de belofte afgedwongen heeft met deze Jan te trouwen. In werkelijkheid is men na het overlijden van Willem VI van Oostervant, de vader van Jacoba, snel op zoek gegaan naar een echtgenoot, en heeft Margaretha van Bourgondië, Jacoba’s moeder, deze verbintenis tot stand gebracht.

Jacoba is vier keer getrouwd geweest. Dat het huwelijk met Jan van Brabant slecht was is bekend, maar hoe waren de andere huwelijken? In ‘Jacoba, dochter van Holland’, wordt deze vraag uitgebreid beantwoord, maar op basis waarvan?

Jacoba wordt tegenwoordig wel gezien als een vrouw die gesteld was op haar onafhankelijkheid, een rasechte feministe. Ik denk dat dat niet klopt, we moeten haar zien als iemand die vond dat ze moest krijgen waar ze recht op had, ze weigerde zich neer te leggen bij de onrechtmatigheden die haar werden aangedaan, ze deed dat niet omdat ze vond dat de positie van de vrouw moest verbeteren.  In het volgende citaat laat Simone van der Vlugt niet iemand uit 1400 aan het woord, maar iemand uit de 20ste eeuw: ‘Opeens voel ik me naakt en kwetsbaar, als een kind in plaats van de zelfstandige jonge vrouw die ik graag zou willen zijn.’ 

In het, op deze site beschreven, boek ‘Kasteel de Boekhorst’, komen we Albrecht van Beieren tegen, de opa van Jacoba. De moord op zijn vriendin Aleid van Poelgeest gebruikte Albrecht om rekeningen met Hoekse tegenstanders te vereffenen, zo moest onder meer Kasteel de Boekhorst in Noordwijkerhout afgebroken worden. Van der Vlugt laat Margaretha aan Jacoba vertellen dat Wiilem VI, Jacoba’s vader, deze moord had beraamd. Margaretha vertelt dit om Jacoba te laten zien dat haar vader ook duistere kanten had. Er is echter geen enkele reden om aan te nemen dat Willem VI ook maar iets met de moordaanslag op Aleid van Poelgeest te maken heeft gehad.

Zo staan er nog meer fouten in dit boek. Natuurlijk is dit geen informatiewerk, het is een roman, maar al die lange, bedachte, gesprekken, al die feiten die gewoon niet kloppen zorgen ervoor dat ik het niet met plezier lees. Een boek met als titel ‘Jacoba, dochter van Holland’, heeft volgens mij toch echt de pretentie iets te vertellen over de historische Jacoba van Beieren en daar mag je het werk dan m.i. ook op afrekenen. Temeer daar in het Woord van dank gesproken wordt van ‘geschiedkundig onderzoek’ en ‘een goede beschrijving van Jacoba’s leven’. Dat speciaal de historische roman ‘De nicht van de bisschop – Jacoba van Beieren’ wordt genoemd vind ik bijzonder. Een historische roman die gebaseerd is op een andere historische roman.

Een ander boek uit de bibliografie van ‘Jacoba, dochter van Holland’, is ‘Ik, Jacoba’ van Hilda Lewis. Dat is een boek dat in 1965 door de Nederlandse Boekenclub is uitgegeven. En dat boek heb ik. Natuurlijk kon ik het niet laten om dat ook weer eens te lezen, leuk om te vergelijken.

De schrijfster zorgt voor een leuke opbouw, na de dood van Jacoba’s echtgenoot worden verschillende huwelijkskandidaten besproken en Hilda Lewis laat Jacoba’s komende echtgenoten alle drie de revue passeren. Leuk gevonden, maar niet realistisch. Het is bijvoorbeeld niet erg waarschijnlijk dat ook maar iemand een Kabeljauwse edelman als serieuze kandidaat heeft gezien. Aan het eind van haar leven trouwt ze echter wel met deze man, Frank van Borselen, en dat maakt voor de schrijfster het verhaal mooi rond.

Linda Lewis heeft haar boek zo’n 50 jaar eerder dan Simone van de Vlugt geschreven, er ligt nog vrijwel geen nadruk op de zelfstandigheid van de vrouw, een mooi voorbeeld is het volgende citaat waarin Jacoba verzucht: ‘Ik wil zo graag goed en zacht en dienstbaar zijn.’ Jacoba weet dat ze zo niet is want ze vervolgt: ‘Maar ik ben het kind van mijn moeder, mijn Bourgondische bloed is te sterk.’

Sleutelscènes in dit boek zijn gebaseerd op inmiddels achterhaalde informatie en doen daarom vreemd aan. Er is veel aandacht voor Jacoba’s tijd als gevangene in Gravensteen in Gent, maar ze zat opgesloten in het luxe stadspaleis De Posteerne.  Een gebeurtenis die veel bladzijden in beslag neemt is de gevangenneming van Jacoba’s vierde echtgenoot Frank van Borselen door haar neef Filips de Goede. Filips zou boos geweest zijn omdat Jacoba in het geheim opnieuw getrouwd was. Jacoba is echter niet in het geheim, en zelfs met toestemming van Filips, getrouwd. De slechte behandeling van Frank van Borselen als hij gevangen zit, de lange gesprekken tussen Filips de Goede en Jacoba, het is allemaal mooi geschreven, maar niets ervan is gebeurd. Waar Jacoba’s vader in het boek van Van der Vlugt het huwelijk met Jan van Brabant sterk aanraadt, zelfs afdwingt, raad hij het in dit boek ten zeerste af. 

‘Ik, Jacoba’ telt 381 bladzijden en ik moet zeggen, ik las het achter elkaar uit, het is een ouderwetse page-turner, maar mijn moeite met historische romans is er niet door afgenomen.

Naar aanleiding van dit boek ben ik nog eens naar de Ruïne van Teilingen geweest, op slot Teilingen heeft Jacoba een poosje gewoond. Zie hiervoor het Blog.

Jacoba, dochter van Holland.

Simone van der Vlugt.

2009

Anthos-Amsterdam.

Ik, Jacoba.

Hilda Lewis.

1965

Nederlandse Boekenclub