Xerxes – Louis Couperus.

‘Wie gehoorzamen zij?’ vroeg Xerxes. ‘De wet’ antwoordde Demaretos. ‘De wet?’ vroeg Xerxes verbaasd. ‘De wet die hen verbied te vluchten’. Xerxes schaterlachte nerveus. En het was Xerxes’ eerste slapeloze nacht. (blz. 69). 

Nadat ik ‘Het wereldrijk van het tweestromenland – De opkomst van Assyrië, Babylonië en Perzië’ van Daan Nijssen gelezen had pakte ik als vanzelf de roman ‘Xerxes’ van Louis Couperus uit de kast. ‘Xerxes of de hoogmoed’ gaat over de veldtocht van Xerxes naar Griekenland. Een gebeurtenis die in het boek van Nijssen de nodige aandacht krijgt.

Op dbnl.org (digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren) kunnen we lezen dat Couperus zijn boek als een vreemd boek ziet. Wat is het? Couperus: ‘Een boek van historie, al is het geen historische roman? Maar het is ook een boek van fantazie want al behelst dit boek historische feiten, er is veel in de zielen dezer zeer bekende historische koningen, prinsen en helden, dat de schrijver wel heeft moeten fantazeren. Het is dus niet heelemaal een boek van historie, en ook niet heelemaal een boek van fantazie.’ 

De eerste bladzijden moet je even wennen aan het, voor lezers uit 2021, verouderde Nederlands, maar dan is het genieten van het stilistisch talent van Couperus. Met een rijkdom aan details beschrijft hij de veldtocht van de Koning der Koningen. Omdat ‘Het wereldrijk van het tweestromenland’ nog vers in mijn geheugen zat herkende ik alle namen van mensen en landen, volkeren nog, een ‘feest der herkenning’, zoals dat heet.

De Perzen vragen de vorsten van de landen waar zij doorkomen om Aarde en Water, eten en drinken. Couperus beschrijft prachtig hoe het miljoenenleger complete rivieren uitgedroogd achterlaat. 

Bij de beschrijving van de ‘legertros’ de enorme stoet knechten, slaven, vrouwen, bijvrouwen, vee,  etcetera moest ik denken aan het boek van Dick Harrison, ‘De dertigjarige oorlog’, Harrison schrijft over de ‘bagagetros’: “De bagagetros maakte een veldtocht tot een demografisch project, een ware volksverhuizing. Een bagagetros  vervoerde proviand, hier leefde de vrouwen en kinderen van de soldaten, maar ook hordes narren, toneelspelers, zelfverklaarde genezers en prostituees. De bagagetros kon gemakkelijk vier of vijf keer zo groot worden als de strijdende krachten”. Xerxes blz. 50: “Er volgde een immense legertros, uren lang, ordeloos, onder de discipline der klakkende zwepen, en het gevloek der onderofficieren.”

Xerxes ontscheept zich. De stuurman schenkt hij een gouden krans, hoge eerbewijzing, omdat de stuurman redde des Konings leven. Dan laat hij hem de kop afhakken, omdat diezelfde stuurman de oorzaak is van de dood van honderd Perzen. Het is geen wreedheid. Het is logica en koninklijke rechtspraak.

De heroïsche slag van de 300 Spartanen bij Thermopylai onder leideing van Leonidas wordt beeldend beschreven. Het bracht mij ertoe de film ‘300’ op Netflix eens te bekijken, er zijn twee films met die titel, één uit 2007, en een vervolg uit 2014. Over die films later meer in het blog.

Xerxes van Louis Couperus is een boek dat je achter elkaar uitleest, zeker als je, zoals ik, een liefhebber van zijn werk bent.

Bij Uitgeverij Verloren verschijnt in november een boek over ‘De lange schaduw van Xerxes’ Griekse veldtocht’, titel: ‘Xerxes’ droom.’ 

Xerxes of de hoogmoed.

Louis Couperus. 

Ik las de zesde druk uit 1981. Eerste druk 1919.

Nijgh & Van Ditmar.