Maurits van Nassau – A.Th. van Deursen.

Maurits van Nassau – de winnaar die faalde.

Maurits van Nassau is de zoon van Willem van Oranje en Anna van Saksen. Willem was na de dood van Anna van Egmond uit berekening, zoals toen zo vaak gebeurde, met haar getrouwd. Van Deursen schetst in het begin van het boek een bijzonder negatief beeld van haar, een beeld dat je in vrijwel alle geschiedenisboeken tegenkomt. Wie meer van deze vrouw wil weten moet zeker het boek ‘Anna van Saksen – verstoten bruid van Willem van Oranje’ van Femke Deen lezen.

Van Deursen is een groot historicus en een begenadigd schrijver, ook dit boek getuigt daarvan. Als hij schrijft dat Willem van Oranje nooit beschikte over eigen, onafhankelijk gezag zegt hij :’Dat kon ook niet, want hij hield de koorden van de beurs niet.’ Mooi gezegd.

Hoewel Maurits veelal gezien wordt als de opvolger van zijn vermoorde vader, was de werkelijke politieke erfgenaam Johan van Oldenbarnevelt, die in 1586 werd gekozen tot advocaat van het land, of raadspensionaris, zoals men later zou zeggen. Van Oldenbarnevelt wordt gezien als de grootste staatsman die Nederland ooit gekend heft, en wanneer je in dit boek leest wat hij gepresteerd heeft kun je dat alleen maar beamen. 

Gaande het boek komen veel zaken aan bod die de aard van de Nederlanden in Maurits’ tijd aan het licht brengen. Zo konden de Engelsen niet begrijpen dat Mautits, de hoogst geborene, niet de machtigste man van het land was. De regering bestond uit kooplieden, en die deden alles wat Van Oldenbarnevelt zei. Kooplieden die een land regeren, onbegrijpelijk.

Maurits en Oldenbarnevelt hebben geweldig samengewerkt, maar uiteindelijk komen ze lijnrecht tegenover elkaar te staan. Al vanaf het begin van hun samenwerking hadden ze meningsverschillen, maar zolang Maurits de belangen van zijn huis en de gereformeerde kerk veilig achtte, leidde dit niet tot grote moeilijkheden.

Van Deursen schenkt aandacht aan de voorgeschiedenis en aan gebeurtenissen uit de tijd van Maurits, maar alleen als Maurits in dat verhaal voorkomt.  Zo noemt hij de ondergang 1588 in van de Spaanse vloot, de armada, maar alleen omdat in 1588 de neergang van Spanje begon. Vooralsnog niet in een mate dat de Nederlanden ongestoord hun gang konden gaan.

Vanaf 1590 gaat Maurits een rol spelen in de Nederlandse geschiedenis, Vanaf dat moment reageert Maurits niet langer alleen meer op de acties van anderen, maar zet hij zelf de lijnen uit en reageren anderen op hem. Een uitzondering hierin blijft Oldenbarnevelt. Maar hoe belangrijk de rol van Oldenbarnevelt ook was, de uitvoering van de militaire operaties was de verantwoordelijkheid van Maurits.

In hele boek komt naar voren dat Mautits veel gehad heeft aan de samenwerking met zijn neef Willem Lodewijk. Van Deursen schrijft dat het leven van Maurits glans verloor na de dood van Oldenbarnevelt en Willem-Lodewijk.

Veel van wat Van Deursen vertelt was bij mij nog niet bekend, of slechts deels. Zo was Maurits een voorzichtig aanvoerder. Hij vermeed veldslagen, hij bestreed de Spanjaarden door steden te belegeren. Hij was zuinig op zijn soldaten, hun levens betekende iets voor hem.

Vanaf bladzijde 60 ruimt Van Deursen ruimte voor drie thematische hoofdstukken in om een goed zicht te krijgen op het reilen en zeilen van de Republiek: het bestuur van de Republiek, de organisatie van het leger en de manier waarop het belegeringswerk werd ondernomen. Razend interessante hoofdstukken die bijvoorbeeld duidelijk maken wat Maurits en Willem-Lodewijk gedaan hebben om de reeks van nederlagen en mislukkingen over te laten gaan in spectaculaire successen.

In 1597 wordt de veertienjarige Frederik-Hendrik, een baby toen zijn vader, Willem van Oranje, werd vermoord, oud genoeg geacht om zich bij het leger te voegen.

Maurits ontwikkelde zich tot de meest geroemde general van Europa, in 1597 werd zelfs voorgesteld om hem te benoemen tot veldoverste van het Duitse Rijk in de strijd tegen de Turken. Of werd dit gedaan om de Nederlanden  hun machtige leider te ontnemen?

Dan komt de beroemde Slag bij Nieuwpoort aan de beurt. 1600. Een breekpunt in de relatie van Maurits en Oldenbarnevelt. Het verslag van Van Deursen over deze slag leest als een spannend boek. De slag was een veldslag, iets waar Maurits een enorme afkeer van had, verder waren de Spanjaarden in de meerderheid. Ondanks dat wist het militaire genie, dat Maurits was, de slag in zijn voordeel te beslissen, maar hij was geweldig boos dat hij deze expeditie, ver buiten de grenzen had moeten ondernemen. De risico’s waren gigantisch, als hij de slag had verloren waren de Nederlanden ook verloren, vrijwel alle soldaten waren met hem mee gestuurd, en dat ook nog eens over zee.

Van Deursen beschrijft duidelijk de succesjaren van Maurits, hij analyseert de gebeurtenissen en als een romanschrijver bouwt hij het verhaal op, je voelt dat het mis gaat lopen. Rond 1607 wordt het duidelijk dat de oorlog voor Spanje te duur wordt, ook in de Nederlanden gedacht wordt aan vrede, of een bestand, de Republiek is nu al bijna veertig jaar in oorlog.

Veel aandacht wordt vervolgens geschonken aan het, door Maurits niet verlangde, bestand. Het twaalfjarig bestand is vooral bekend als de tijd van de godsdiensttwisten, en in die twisten stonden Maurits en Oldenbarnevelt tegenover elkaar. Met oog voor details wordt deze periode beschreven, een periode die uitmondt in de terechtstelling van Oldenbarnevelt. Met terugwerkende kracht een smet op het blazoen van de Nederlandse geschiedenis en bovenal op het blazoen van Maurits.

De ondertitel van dit boek luidt: De winnaar die faalde. Het falen wordt in de laatste hoofdstukken van het boek beschreven, waarbij het laatste hoofdstuk zelfs de titel ‘De dorre jaren’ draagt. 

Dat mensen door alle eeuwen heen niet veel veranderen blijkt uit de acties die Maurits ondernam om zijn gelijk te halen in het process tegen Van Oldenbarnevelt. Blz. 270. “Maurits is twee maanden door heel Holland getrokken, om in de remonstrantse steden de aanhangers van Oldenbarnevelt uit de regering te zetten en hen te vervangen door vrienden van het nieuwe bewind. Ook de Ridderschap van Holland werd gezuiverd, er kwamen zeven nieuwe leden bij en Oldenbarnevelts schoonzoons werden niet meer opgeroepen.” 

Over Van Deursen wil ik het op deze site meer hebben, hij was, zoals gezegd, een groot historicus en heeft met deze biografie van Maurits van Nassau een belangrijk boek geschreven.

Maurits van Nassau – De winnaar die faalde. 

A.Th. van Deursen.

Uitgeverij Bert Bakker / Aula.

Eerste druk 2000