De kakkerlak – Ian McEwan.

Populisme: totale redeloosheid, vijandigheid tegen vreemdelingen, weerstand tegen geduldige analyse, wantrouwen jegens ‘deskundigen’, een overmatige eerbied voor eigen land, een hartstochtelijk geloof in eenvoudige oplossingen, een verlangen naar culturele ‘zuiverheid’ en een handje vol cynische politici om deze impulsen uit te buiten.

Dit is een fictie boek dat zo dicht tegen non-fictie aan zit dat het op deze site een plaats krijgt.

In 1915 verscheen Die Verwandlung, De gedaanteverwisseling, van Franz Kafka, een klassieker. In dat boek ontdekt een man ‘s ochtends dat hij in een enorm insect is veranderd. In De kakkerlak ontdekt een kakkerlak op een ochtend dat hij in de premier van Groot-Brittanië, Jim Sams, is veranderd.

Wat volgt is een schitterende satire op de Brexit.  McEwans boek zit vol humoristische vondsten.

Ondanks de surrealistische gedaanteverwisseling blijft het boek dicht bij de werkelijkheid, het door premier Sams gesteunde nieuwe economische model, een model dat alles op zijn kop gaat zetten, wordt door velen verworpen: ‘Banken, clearinghouses, assuradeurs en internationale bedrijven verhuisden naar overzee. Nobelprijswinnaars, uitten in spraakmakende ingezonden brieven hun wanhoop.’ Maar de premier en met hem zijn regering gaat door

Ook bekend uit de realiteit; wanneer de boodschap je niet aanstaat maak je de boodschapper belachelijk, je verwijt hem van alles en nog wat en beweert dat alles wat hij zegt onzin. Eventueel scheld je hem voor het oog van de pers uit. Reageren doe je via Twitter.

De Amerikaanse president, in wie makkelijk een echte president te herkennen is, wordt flink op de hak genomen, er blijft niet veel van hem over, hij is niet serieus te nemen.

Uit de laatste grote speech van kakkerlak Jim Sams wordt duidelijk waarom de schrijver voor kakkerlakken gekozen heeft en wat deze beestjes voor voordeel aan een ontwrichte maatschappij hebben. 

De schrijver gaf zichzelf de opdracht om een politiek-economisch project te bedenken dat aan de zelfvernietigende onzinnigheid van de Brexit zou kunnen tippen. Hij weet niet zeker of hem dat gelukt is, wat mij betreft is hij er met het Retournisme glansrijk in geslaagd.

De kakkerlak is een prachtig boek, satirisch, humoristisch, maar het verhaal laat je met een nare nasmaak achter,  vrijwel alle gekheid die er in ‘verzonnen’ wordt beleven we nu echt. En dat stemt droevig.

De kakkerlak.

Ian McEwan.

Uitgeverij: De Harmonie.

Maart 2020.